Axit Lactic: Hiểu rõ và ứng dụng hiệu quả trong tập luyện

Bạn đã bao giờ tập luyện mạnh và cảm nhận cảm giác cháy rát trong cơ bắp sau khi tập xong? Đó chính là hiện tượng tích tụ axit lactic trong cơ thể. Axit lactic là một chất quan trọng trong quá trình tạo năng lượng cho cơ bắp trong lúc vận động, nhưng khi tích tụ quá mức, nó có thể gây ra những triệu chứng không dễ chịu. Tuy nhiên, không chỉ dừng lại ở việc gây ra cảm giác mệt mỏi và đau nhức, axit lactic còn có thể dẫn đến một tình trạng nguy hiểm có tên gọi là acidosis axit lactic.

Hãy cùng chúng tôi khám phá sâu hơn về axit lactic, cơ chế hoạt động của nó, và tầm quan trọng của việc cân nhắc về tích tụ axit lactic trong quá trình tập luyện. Chúng ta sẽ tìm hiểu về những tác động tích cực và tiêu cực của axit lactic đối với sức khỏe, cùng với những cách để giảm thiểu khả năng gặp phải tình trạng acidosis axit lactic nguy hiểm.

Axit Lactic là gì?

Axit lactic là một chất được tạo thành từ lactate và ion hydro. Khi chúng ta vận động mạnh, cơ thể sẽ sử dụng quá trình phân giải đường để tạo năng lượng, và từ đó axit lactic được sản xuất. Axit lactic này được sản xuất bởi cơ bắp và hồng cầu, khi cơ bắp không có đủ oxi để sử dụng các nguồn năng lượng khác.

Mức độ axit lactic trong máu thường thấp khi có đủ oxi. Khi cơ thể có đủ oxi, các carbohydrates (đường) sẽ được phân hủy thành nước và khí carbon dioxide. Nhưng khi mức độ oxi giảm, các carbohydrates sẽ được phân hủy để tạo ra năng lượng, và lúc đó axit lactic sẽ được tạo ra.

Thường thì chúng ta thấy axit lactic tăng lên trong cơ thể khi tập luyện quá mức, nhưng cũng có thể xảy ra khi mức độ oxi trong cơ thể giảm đi do các vấn đề sức khỏe khác nhau, chẳng hạn như khi có vấn đề về tim, bị nhiễm trùng nặng, hoặc sự sốc (hạn chế lưu thông máu đến các cơ quan và mô).

Khi axit lactic rời khỏi cơ bắp, nó tách ra thành hai phần riêng biệt là lactate và ion hydro, và chúng tồn tại trong máu.

Axit lactic không chỉ được tạo ra bởi cơ bắp và hồng cầu, mà còn có sự đóng góp từ da, não và ruột. Trung bình mỗi ngày, khoảng 1.500 mM axit lactic được đưa vào tuần hoàn trong cơ thể người trưởng thành.

Axit lactic có tác dụng gì?

Sau khi axit lactic rời khỏi tế bào cơ bắp và vào tuần hoàn máu, nó nhanh chóng tách thành lactate và ion hydro. Lactate này có thể được tái sử dụng và dùng làm nguồn năng lượng trong lúc vận động mạnh.

Cơ thể sử dụng quá trình phân giải đường để chuyển đổi glucose thành năng lượng cho cơ bắp và các chức năng khác của cơ thể. Quá trình này hiệu quả nhất khi kết hợp với sự sản xuất năng lượng theo phương pháp hô hấp (aerobic), trong đó glucose và oxi tạo ra adenosine triphosphate (ATP) – nguồn năng lượng chính của cơ thể.

Khi mức độ oxi giảm quá thấp và không đủ để sản xuất năng lượng theo cách hô hấp, quá trình phân giải đường không theo phương pháp hô hấp kỵ khí (anaerobic) xảy ra, và từ đó axit lactic được sản xuất. Đây là cách tạo năng lượng kém hiệu quả hơn và thường xảy ra trong lúc vận động mạnh khi nhu cầu về năng lượng và oxi cao.

Tuy nhiên, quá trình tạo năng lượng không theo phương pháp hô hấp không thể duy trì lâu dài, và điều này là tín hiệu cho cơ thể cần nghỉ ngơi. Điều này là biện pháp bảo vệ để ngăn chặn tổn thương cơ bắp do vận động quá mức.

Ngoài việc điều chỉnh năng lượng, một số nghiên cứu cho thấy axit lactic cũng có thể đóng vai trò trong: điều chỉnh hệ miễn dịch, hình thành trí nhớ, phục hồi vết thương và tổn thương mô bị suy dinh dưỡng (do hạn chế lưu thông máu).

Tích tụ axit lactic là gì?

Khi axit lactic được sản xuất nhanh hơn tốc độ giải phóng của gan, nó có thể tích tụ trong cơ thể và máu dưới dạng lactate và ion hydro. Mặc dù điều này có thể gây tổn thương, thường thì cơ thể sẽ xử lý việc tích tụ này trước khi gặp vấn đề nghiêm trọng.

Triệu chứng của tích tụ axit lactic

Tích tụ axit lactic có thể gây ra một số triệu chứng tạm thời như:

• Cảm giác cháy rát trong cơ bắp
• Rung đùi cơ bắp có thể nhìn thấy
• Chuột rút cơ bắp
• Cảm giác mất sức mạnh
• Khó thở

Trong khi ion hydro trong axit lactic có thể gây ra cảm giác không thoải mái tạm thời trong cơ bắp trong lúc tập luyện mạnh, nhưng cảm giác đau mỏi trong cơ bắp cảm nhận sau một hoặc hai ngày sau khi tập luyện không phải do tích tụ axit lactic.

Thường thì cảm giác đau mỏi này xuất phát từ những vết nứt nhỏ và tổn thương tế bào trong sợi cơ bắp do tập luyện. Mặc dù có thể cảm thấy khó chịu trong lúc tập, nhưng điều này là bình thường và những cơn đau đó thực sự giúp cơ bắp trở nên to hơn và mạnh mẽ hơn.

Làm thế nào để điều trị tích tụ axit lactic?

Để tránh tích tụ axit lactic quá mức trong quá trình tập luyện, bạn nên luyện tập một cách hợp lý và có kế hoạch tăng dần độ khó. Đồng thời, hãy đảm bảo cơ thể được cung cấp đủ năng lượng và oxi trong quá trình tập luyện.

Nếu bạn đã tích tụ axit lactic quá mức và cảm thấy khó chịu, bạn nên nghỉ ngơi và uống đủ nước. Điều này giúp cơ thể loại bỏ axit lactic và phục hồi nhanh chóng.

Axit lacticosis là gì?

Mức độ axit lactic cao rất có thể gây ra tình trạng nguy hiểm đe dọa tính mạng được gọi là acidosis axit lactic. Loại acidosis axit lactic phụ thuộc vào tình trạng gây ra nó.

Những tình trạng có thể gây ra loại A (phổ biến nhất) bao gồm:

• Thất bại tim
• Sốc (sự sốc)
• Nhiễm trùng nặng
• Thiếu máu
• Bệnh phổi

Những tình trạng có thể gây ra loại B bao gồm:

• Ketoacidosis đái tháo đường
• Bệnh gan
• Bệnh thận
• Bệnh bạch cầu
• Tập luyện quá sức nghiêm trọng/làm nóng cơ thể quá mức

Một số loại thuốc cũng có thể tăng nguy cơ mắc acidosis axit lactic, bao gồm:

• Metformin
• Một số loại thuốc điều trị HIV
• Các chất kích thích beta adrenergic (albuterol, salmeterol)
• Isoniazid

Các triệu chứng của acidosis axit lactic bao gồm:

• Yếu đuối cơ bắp
• Buồn nôn/ói mửa
• Khó thở
• Thở nhanh
• Mồ hôi nhiều
• Da mát và ẩm
• Đau bụng
• Hơi thở có mùi ngọt
• Bối rối
• Hôn mê

Khi nào nên thăm bác sĩ chuyên khoa y tế?

Nếu bạn cảm thấy có những triệu chứng lạ thường, như mệt mỏi kéo dài, đau nhức cơ bắp, khó thở hoặc buồn nôn, hãy thăm bác sĩ chuyên khoa y tế để được kiểm tra và điều trị kịp thời. Đặc biệt, nếu bạn nghi ngờ mình có acid lacticosis, việc thăm bác sĩ là cần thiết để đảm bảo sức khỏe của bạn được đảm bảo và tránh những biến chứng nghiêm trọng.

Tổng kết

Axit lactic là một chất được tạo thành từ lactate và ion hydro. Nó chủ yếu được sản xuất bởi mô cơ bắp và hồng cầu. Axit lactic được sản xuất trong lúc tập luyện mạnh để tạo năng lượng khi mức độ oxi giảm. Tích tụ axit lactic thường là tạm thời và sẽ nhanh chóng giảm đi với việc nghỉ ngơi.

Một số tình trạng và loại thuốc có thể gây ra mức độ axit lactic nguy hiểm cao, được gọi là acidosis axit lactic. Khác với tích tụ axit lactic thông thường do tập luyện, acidosis axit lactic có thể gây nguy hiểm đến tính mạng và cần sự chăm sóc y tế.

Tài liệu tham khảo

1. National Academy of Sports Medicine. Lactic acid build up in muscles: what you can do about it.
2. Kaiser Permanente. Lactic acid test.
3. MedlinePlus. Lactic acid test.
4. Sun S, Li H, Chen J, Qian Q. Lactic acid: no longer an inert and end-product of glycolysis. Physiology. 2017;32(6):453-463. doi:10.1152/physiol.00016.2017
5. Melbourne Sports Physiotherapy. What is lactic acid and how can it impact performance?
6. MedlinePlus. Lactic acid test.